عزیزانی که تمایل دارند در طرح توسعه عمرانی بقعه متبرکه امام زاده حسن رضا (ع) مشارکت نمایند

می توانند وجه نقدی خود را به شماره حساب  335389880  بانک کشاورزی شعبه آلشرود واریز فرمایند.

اماکن زیارتی همجوار

1- قدمگاه امام زاده بکر بن علی (ع)

در روستای بوته ده نور واقع در 5 کیلو متری قسمت غربی امام زاده حسن رضا (ع) می باشد.

مقدمه ای در باره اماکن زیارت

امنیتی که در نواحی مختلف ایران وجود داشت و نیز دور از دسترس بودن برخی نقاط این سرزمین از گزند حکّام جور و ستم خصوص عباسیان موجب گردید تا گروهی از بازماندگان اهل بیت عصمت و طهارت، سادات و علویان به این مناطق مهاجرت کرده و در شهرها و روستاهای ایران رحل اقامت افکنند. تطبیق موقع جغرافیایی برخی کانون های شهری ایران با حجاز و عراق و احترام زایدالوصف شیعیان ایران نسبت به آنان جاذبه روی آوردن این شجره طیبه را به ایران افزایش داد. این وجودهای بابرکت با اقامت در ایران از اهداف و مقاصدی که داشتند دست برنداشتند و در بسیاری موارد به دلیل مبارزه و مقاومت در برابر عوامل ستم به فیض شهادت رسیدند و در آبادی های ایران به خاک سپرده شدند. از نخستین روزهایی که این عزیزان به سرای باقی شتافتند مضجع و مشهد آنان مورد توجه و احترام فوق العاده مردمان ایران قرار گرفت و با نهادن ضریح بر بقعه آن فروغ های فروزان احداث بقعه، گنبد و بارگاه بر مزارشان و اختصاص موقوفاتی برای مقبره امامزادگان از یک سو اشتیاق درونی و علایق معنوی خویش را بروز دادند و از سوی دیگر بر شکوه مقابر مذکور افزودند رفته رفته این مکان ها چنان حضوری تأثیرگذار از خود بروز دادند که رونق فضاهای شهری و توسعه و افزایش اعتبار برخی روستاها و شهرک ها را سبب گردیدند.

در واقع زیارتگاهها چون ستاره ای به آبادی ها درخشندگی معنوی می دهند. مراکز زیارتی مزبور کانونی برای اجتماع مردم با آداب و رسوم و گویش های متفاوت به شمار می آید.

غالبا بنای امامزاده بلندتر، مشخص تر، محکم تر، باشکوه تر و با تزئینات هنری و ذوقی از دیگر بناها تفکیک می گردد. زیارتگاهها به نوعی در فرهنگ و سنت های بومی مردم اثر گذاشته اند و حضور بارگاه امامزاده و یا مکانی زیارتی در شهر یا روستایی در تعدیل، اصلاح و کنترل رفتار مردم دخالت دارد و اهالی شهرهای زیارتی یا افرادی که به قصد زیارت بدان نواحی روی می آورند از چنین اماکنی نور می گیرند، روح و دل خویش را در چشمه های فضیلت و کرامت که از مکان مزبور جاری و ساری است شستشو می دهند. مردم طی مراسمی سنتی و در ایامی مشخص به امامزاده ها روی می آورند و ضمن انجام آداب زیارت، دعا، ذکر و عبادت، در حضور صاحب بارگاه به تضرع و التجا پرداخته و رفع گرفتاری ها، مشکلات و التیام دردها و برطرف شدن ناگواری های خود را از روح مقدس او خواستارند و می کوشند امامزاده را واسطه قرار دهند تا او که نزد خداوند مکانتی دارد نسبت به رفع حوائج آنان اقدام کند. برای افرادی که به عتبات عالیات و زیارتگاههای معصومین دسترسی ندارند این اماکن جایگاه التجا نیاز و تمنا، شفاعت بخش آلام و رنج ها، محرم اسرار، اماکن بی زوال، تسکین بخش غم ها و به صدا در آمدن ضجه هاست، در پای ضریح امامزاده ها اسرار انسان هایی نهفته است که درد دل های خود را که مطرح کردن آن را حتی نزد بستگان خویش صلاح نمی دیده اند برای صاحب بارگاه بازگو نموده اند.

از گذشته های دور در منابع تاریخی و کتب شرح حال، انساب و دائره المعارف ها مشخصات مکان های زیارتی ایران به خوانندگان شناسانیده شده است اما در این معرفی ها کمتر به بارگاه زیارتی بانوان پرداخته شده است، در صورتی که گنبدها، مزارها و بقعه های مربوط به زنان امامزاده یا بانوان علوی کم نمی باشند، نگارنده در سلسله این نوشتار کوشیده است این جایگاههای مقدس را به طور اجمالی معرفی کند و در این شناسایی محورهای ذیل در نظر بوده است:

1ـ نسب امامزاده و شناسایی پیوستگی او با خاندان عترت

2ـ موقع جغرافیایی و مسیر ارتباطی امامزاده یا بقعه

3ـ سیر تاریخی مرقد و بنای بارگاه

4ـ جلوه های هنری و جاذبه های معماری آرامگاه

5ـ فعالیت های خیّرین و بانیان در خصوص بازسازی، مرمت و توسعه بنا

6ـ ارزیابی صحت نظر افراد محلی در خصوص شخص مدفون در امامزاده

7ـ اشاره به افراد دیگر مدفون در بقعه مورد نظر

بارگاه حضرت فاطمه معصومه(س)

مرقد مطهر حضرت فاطمه معصومه(س) هویت فرهنگی و مذهبی ریشه داری را از گذشته های دور در شهر قم پدید آورده و برکات و آثار ارزنده ای از خود به یادگار نهاده است. اشتهار این شهر در جهان اسلام، توسعه و گسترش روزافزون آن و اعتبار معنوی و اعتلای روحانی قم مدیون و مرهون بارقه ملکوتی بارگاه مقدس این بانوی والاتبار و وارسته است.

به علاوه مجموعه حرم حضرت فاطمه معصومه(س) در مرکز شهر قم یکی از بزرگ ترین و باارزش ترین آثار و بناهای معماری اسلامی ایران است که جلوه های هنری و جاذبه های باشکوهش با آثار گرانبهایی از قرون گذشته گرانبها و افتخارآفرین است، این بنای تابناک بر معماری و توسعه شهری قم اثر گذاشته و شبکه های ارتباطی آن با مرکزیت این کانون با مکانت شکل گرفته است.

آن بانوی بزرگ در سال 201 ه··· .ق به قصد دیدار با برادر بزرگوار خویش ـ حضرت امام رضا(ع) ـ از مدینه النبی عازم خراسان گردید، اما در حوالی قم بیمار گردید و بر اثر این عارضه رحلت نمود. پیکر پاکش در باغ بابلان که از آنِ موسی بن خزرج فرزند سعد اشعری بود به خاک سپرده شد. از همان روزگاران بسیاری از امامزادگان، علویان و بزرگان در جوار تربت این بانو به خاک سپرده شدند و بناهایی بر مزارش ساخته شد. در

سال 256ه··· .ق زینب نواده امام جواد(ع) بارگاه حضرت فاطمه معصومه را احداث نمود که تا اواسط قرن پنجم هجری بر جای بود. البته درگاه غربی آن را شخصی به نام ابوالحسین زین بن احمد فرزند بحر اصفهانی ـ عامل قم ـ توسعه داد و دری برایش تعبیه نمود.

در سال 477ه··· .ق در چند جای بنای ساخته شده، امیرابوالفضل عراقی، از رجال دوره سلجوقیان و معاصر با طغرل سلجوقی بنایی بنیان نهاد که بناهای کوچک تر قبلی را در بر گرفت.

در سال 613ه··· .ق امیر مظفر فرزند احمد بن اسماعیل وزیر مشهور سلطان سنجر سلجوقی مرقدی با بهترین نوع کاشی زرین فام تزئین کرد. به سال 925ه··· .ق شاه بیگم صفوی ـ دختر شاه اسماعیل ـ گنبد پیشین را تجدید نمود و بنایی هشت ضلعی با ایوانی زیبا و دو مناره بلند با صحن و بناهایی دیگر احداث نمود و بر مرقد مطهر ضریحی قرار داد. در سال 939ه··· .ق شریف نقیب سیداسحاق تاج الشرف موسوی ایوان مجللی با عنوان عتبه روضه فاطمیه در مدخل شمالی صحن عتیق بنا نهاد.

به سال 1218ه··· .ق فتحعلی شاه قاجار به تذهیب گنبد و در سال 1225ه··· .ق به تعمیر ایوان شمالی و کاشی کاری آن و در سال 1245ه··· .ق به مرمرپوش کردن حرم و نقره پوش نمودن ضریح فولادین اقدام نمود. شش سال بعد کیکاووس میرزا جدار حرم را آیینه کاری کرد. در سال 1266ه··· .ق ناصرالدین شاه قاجار ایوان شمالی را با خشت های طلا آراست. در سال 1296ه··· .ق ابراهیم خان امین السلطان نقشه بنیان صحن جدید را طرح کرد و کار تکمیل آن را فرزندش علی اصغرخان اتابکی در سال 1303ه··· .ق پی گرفت. در سال 1337ه··· .ق آیت اللّه فیض به توسعه مسجد بالای سر پرداخت و عمارت مَدْرَس را در محاذات مقبره شاه سلیمان برای تدریس خویش بنا نهاد و در سال 1360ه··· .ق سیدابوالفضل تولیت به تجدید آن همت گمارد و بنای کنونی را با دو پوشش تیرآهنی بدون ستون بنا نهاد.

در سال 1380ه··· .ق حاج سیدمحمد طباطبایی (آیت اللّه زاده قمی) صحن مقبره شاه صفی را خراب کرد و با اضافه کردن بخشی از اراضی خارج، مسجد مُجلل کنونی را با گنبدی مرتفع احداث کرد. طی سال های 1341 تا 1375ه··· .ق آیت اللّه فیض، آیت اللّه حائری و آیت اللّه بروجردی به گسترش و تعمیر حرم مطهر، مسجد و مدرسه فیضیه پرداختند. در سال های اخیر نیز توسعه حرم مورد توجه جدی و بنای حرم و اماکن وابسته مورد بازسازی و مرمت اساسی قرار گرفته و ضریح جدید بر مرقد بنیان نهاده شده است و کار تعویض خشت های طلای گنبد در حال انجام است. آستانه مقدسه حضرت فاطمه معصومه(س) در حال حاضر مرکب از بناهای ذیل است:

مرقد و گنبد فراز آن با رواق ها، دو مسجد بالاسر، موزه، دو ایوان طلا و آیینه کاری شده و مناره ها، صحن عتیق با سر در شمالی، صحن نو با ایوان ها، سر درب ها و گلدسته ها، مقابر علما، مشاهیر و رجال نامی و شهیدان.

بنای فعلی حرم توسط شاه بیگم در سال 925ه··· .ق ساخته شده است. قاعده آن به صورت هشت ضلعی غیر متساوی و دارای هشت صفه است. پس از این بخش قاعده گنبد و سقف و مقدنس های تزئینی قرار دارد. مرقد مطهر که در وضع کنونی توسط ضریحی تازه ساخت مستور گردیده با کاشی های بسیار نفیس و زیبای اواسط قرن هفتم هجری پوشیده شده که از تنوع و ذوق هنری قابل تحسینی برخوردار است.(1)

پی نوشت:

1 ـ اقتباس و مأخوذ از: دائره المعارف بزرگ اسلامی، ج اول، ص362 ـ 361، تاریخ هنر معماری ایرانی در دوره اسلامی، محمدیوسف کیانی، ص200؛ تربت پاکان، مدرسی طباطبایی، ج اول، ص118؛ گنجینه آثار قم، فیض، ج اول.